1990 सालची गोष्ट आहे. पंढरपूरच्या ग्रामीण रुग्णालयात दुपारच्या वेळी नेहमीसारखीच गडबड होती. रुग्णालयात डॉक्टरांची टीम होती, पण साधनसामग्री मात्र मर्यादित होती. फार साध्या सुविधा असलेल्या त्या रुग्णालयात अनेकदा रुग्णांवर उपचार करताना अडचणी येत असत. तरीही डॉक्टर आणि नर्सेस आपली जबाबदारी प्रामाणिकपणे पार पाडत होते.
त्याच रुग्णालयात डॉक्टर सूर्यकांत देशमुख यांची नियुक्ती काही महिन्यांपूर्वीच झाली होती. ते शहरातून गावात आलेले, पण गावाच्या परिस्थितीशी त्यांनी चांगला जुळवून घेतला होता. त्यांनी गावकऱ्यांचा विश्वास जिंकला होता, त्यामुळे लोक त्यांच्याकडे आपल्या अडचणी घेऊन धाव घेत असत.
एका दिवसाची घटना होती. गावातून एक गरीब शेतकरी, भिमा, आपल्या छोट्या मुलाला घेऊन रुग्णालयात आला. त्याच्या मुलाला ताप आलेला होता, आणि तो बेशुद्ध पडला होता. त्याची अवस्था पाहून डॉक्टर देशमुख लगेचच उपचाराला लागले. रक्त तपासणी करून त्यांनी सांगितलं की मुलाला संसर्ग झालाय, आणि त्याला त्वरित इंजेक्शन देणं गरजेचं आहे.
परंतु त्या दिवशी रुग्णालयात एक मोठी समस्या होती. फक्त एकच सुई आणि एकच सिरिंज शिल्लक होती. त्या काळात सिरिंज आणि सुईचे पुनर्वापर थांबवण्याचा नियम नव्याने लागू झाला होता, कारण संक्रमण होण्याचा धोका वाढला होता. ग्रामीण रुग्णालयात सुई-सिरिंजची उपलब्धता कमी असायची, आणि डॉक्टरांना अशा आव्हानांना रोज सामोरं जावं लागायचं.
डॉक्टर देशमुखांसमोर मोठं द्विधा परिस्थिती उभी राहिली होती. त्यांना माहित होतं की त्याच सुई आणि सिरिंजने अजून एक रुग्ण उशीराने येऊ शकतो, पण भिमाच्या मुलाला त्वरित उपचार मिळणं अत्यावश्यक होतं. त्यांनी आपल्या अनुभवाने विचार केला आणि ठरवलं की सुई आणि सिरिंजचा वापर एकदाच केला जाईल, कारण तेच योग्य आहे.
“भिमा,” डॉक्टर देशमुख म्हणाले, “तुझ्या मुलाची स्थिती गंभीर आहे. मी तात्काळ उपचार करतो, पण पुढच्या वेळेस अशीच परिस्थिती आली तर सुई आणि सिरिंजचा पुनर्वापर होऊ शकणार नाही. सरकारनं आता कडक नियम केलेत, पण आज आपल्याला मुलाचं जीवन वाचवण्यासाठी हाच पर्याय आहे.”
भिमाने डॉक्टरांकडे भरवशाने पाहिलं आणि मान हलवली. डॉक्टर देशमुखांनी इंजेक्शन दिलं आणि त्यानंतर लगेचच मुलाची तब्येत सुधारू लागली. काही तासांतच त्याला शुद्ध आली, आणि भिमा त्याच्या मुलाला पाहून खूप आनंदी झाला.
त्या रात्री डॉक्टर देशमुख आपल्या खोलीत बसले होते. त्यांनी आपल्या निर्णयावर विचार केला. ते एक गोष्ट पक्की जाणून होते की सुई आणि सिरिंजचा पुनर्वापर टाळणं ही काळाची गरज होती. त्यांच्या मनात मात्र एक विचार सुरू झाला की गावातल्या गरीब लोकांसाठी पुरेशा साधनसामग्रीची उपलब्धता असायला हवी.
त्या घटनेनंतर डॉक्टर देशमुखांनी आणि रुग्णालयाच्या इतर कर्मचाऱ्यांनी गावकऱ्यांमध्ये जाऊन जनजागृती मोहीम सुरू केली. त्यांनी गावकऱ्यांना सुई-सिरिंजच्या सुरक्षित वापराविषयी माहिती दिली आणि त्यासाठी शासनाकडून अधिक साधनसामग्री मिळवण्याचा प्रयत्न केला.
अखेर, त्यांच्या अथक प्रयत्नांमुळे ग्रामीण रुग्णालयात पुरेश्या सुई-सिरिंजसह इतर औषधसामग्रीची कमतरता दूर झाली, आणि पंढरपूरच्या रुग्णालयात संक्रमणाचा धोका कमी झाला. डॉक्टर देशमुखांनी जरी त्या दिवशी एक सुई आणि एक सिरिंज फक्त एकदाच वापरली असली, तरी त्या घटनेने गावकऱ्यांच्या मनात सुरक्षिततेविषयी जागृती निर्माण केली.